Στο Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου πραγματοποιήθηκε εκδήλωση με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου 1973 στο Πολυτεχνείο. Πραγματοποιήθηκε ομιλία για τα ιστορικά γεγονότα και τη σύνδεσή τους με το σήμερα και στη συνέχεια παρουσιάστηκε το θεατρικό «Εμένα με Νοιάζει», της Γιώτας Ιωαννίδου, με πρωταγωνιστές μαθητές του Πειραματικού Λυκείου.
Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η φιλόλογος Μαρία Μανιουδάκη και το κείμενο της ομιλίας που εκφωνήθηκε για τον εορτασμό της 17ης Νοέμβρη συνέταξε η φιλόλογος Χαρά Ανάγνου.
Οι μαθητές που συμμετείχαν στο θεατρικό ήταν με αλφαβητική σειρά: Δεσύλλας Διονύσης, Δούκα Ναταλία, Κισανδράκη Μαριλένα, Κωστούλας Κωνσταντίνος, Μπονατάκη Κλεάνθη, Ξηρογιάννη Κατερίνα, Τριπολιτάκη Ειρήνη, Σηφακάκη Βασιλική και Σηφακάκη Ειρήνη.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας:
«Σκέψεις για το Πολυτεχνείο»,
Χαρά Ανάγνου, Φιλόλογος, Κοινωνιολόγος
Κάθε χρόνο παρατηρούμε τον τρόπο με τον οποίο «γιορτάζονται» οι εθνικές επέτειοι και δημιουργείται προβληματισμός όχι μόνο για τα σύμβολα και τα στοιχεία που κατασκευάζουν και αναδιαμορφώνουν την εθνική μας ταυτότητα, αλλά και τα ‘δύο μέτρα και σταθμά’ που έχουμε για τα μακρινά εθνικά γεγονότα που μας ‘γεμίζουν περηφάνεια’ και τα σχετικά πρόσφατα, αυτά του Πολυτεχνείου, που συνηθίζουμε είτε να τα περνάμε επιφανειακά, είτε με εντάσεις και ακραίες πολιτικές θέσεις, είτε να τα καλύπτουμε/αγνοούμε ως τραύμα.
Έχουν περάσει 50 χρόνια από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και η αντίληψη περί ιστορίας συνεχίζει να ακολουθεί το δίπολο: «ή όλα ή τίποτα», είτε ακούγονται απόλυτες, ολοκληρωτικές απόψεις (κυρίως από ανθρώπους που δεν δέχονται καμία συζήτηση/κριτική στις απόψεις τους), είτε μηδενιστικές (από κυνικούς, αδιάφορους που υποστηρίζουν ότι τίποτα δεν έχει νόημα, αφού δεν έχουν κάτι ξεκάθαρο ή χειροπιαστό να πιστέψουν). Στα περισσότερα αφιερώματα είναι ηχηρή η απουσία μιας τεκμηριωμένης και αναλυτικής παρουσίασης των ιστορικών γεγονότων και των παρεμβάσεων που οδήγησαν στην πτώση της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και στην εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο.
Η δικτατορία που επιβλήθηκε το 1967 υπήρξε η μακροβιότερη και σκληρότερη δικτατορία της νεοελληνικής ιστορίας και η μοναδική που επιβλήθηκε στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο (αφού οι χούντες της Ισπανίας και της Πορτογαλίας ξεκίνησαν κατά τον Μεσοπόλεμο). Τα στοιχεία που επηρέασαν τους πρωτεργάτες του πραξικοπήματος ήταν χαρακτηριστικό δείγμα της συνέχειας του κάποιων ακραίων ομάδων που είχαν οικοδομηθεί ήδη από τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά το 1936, αλλά κυρίως στην πολεμική δεκαετία του 1940. Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος που ήθελε να κάνει λιγότερο αυταρχικό το καθεστώς και ο πιο σκληροπυρηνικός χουντικός Ιωαννίδης διασταυρώθηκαν στα δραματικά γεγονότα του 1973 και συνάντησαν την αντίσταση των φοιτητών και χιλιάδων Αθηναίων που τους συμπαραστάθηκαν, με αποτέλεσμα 23 νεκρούς, 300 περίπου τραυματίες και πάνω από 2000 συλληφθέντες. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου με την κατάληψη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, από φοιτητές και σπουδαστές. Αυτή κλιμακώθηκε σε αντιδικτατορική εξέγερση στην οποία ενσωματώθηκαν μετέπειτα πολίτες, εργάτες και διαμαρτυρόμενοι αγρότες. Το πρωί της 17ης Νοεμβρίου η εξέγερση κατεστάλη αιματηρά με την είσοδο άρματος μάχης στον χώρο του Πολυτεχνείου και την επαναφορά σε ισχύ του σχετικού στρατιωτικού νόμου που απαγόρευε τις συγκεντρώσεις και την κυκλοφορία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Πώς συνδέονται όμως όλα τα παραπάνω γεγονότα με την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους και τη διχοτόμηση του νησιού; Οι σκληροί χουντικοί της Ελλάδας χρησιμοποιώντας την αστυνομία, εκμεταλλευόμενοι την οικονομική κατάσταση που επιδεινωνόταν και βλέποντας τα αποτελέσματα της πετρελαϊκής κρίσης να γίνονται αισθητά με την απότομη αύξηση της τιμής του πετρελαίου, προσπάθησαν να κατασκευάσουν έναν εθνικό «θρίαμβο» με την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα σε συνεργασία με τους ακροδεξιούς κύπριους της ΕΟΚΑ Β, με παροτρύνσεις των Αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Μετά τα δραματικά γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου στο Πολυτεχνείο, τη βία και τους θανάτους πολιτών, την άνοδο του άκαμπτου δικτάτορα Ιωαννίδη, την απόπειρά του να ανατρέψει την κυβέρνηση Μακαρίου στην Κύπρο που έδωσε την ευκαιρία στην Τουρκία να εισβάλει και να καταλάβει σε δυο φάσεις το 40% του νησιού, ήρθε η τελική διάλυση της χούντας, αφού δεν ήταν ικανή να αντιμετωπίσει την εμπόλεμη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Μια τραγική ειρωνεία της ιστορίας: ένα καθεστώς που είχε έρθει πραξικοπηματικά για να «σώσει το έθνος» (λαϊκίστικες απλοποιημένες ρητορικές που χρησιμοποιούν σήμερα πολλοί θιασώτες του καθεστώτος) κατέρρευσε μέσα στα συντρίμμια μιας τραγωδίας που αγγίζει τα όρια της εθνικής προδοσίας.
Και τι μαθαίνουμε, ακούμε απ’ όλα αυτά; Ποιο είναι το μήνυμα; Οι νεώτερες γενιές δεν μαθαίνουμε για τη μετεμφυλιακή Ελλάδα μόνο από ιστορικές πηγές. Η εποχή είναι ακόμη αρκετά κοντά ώστε να ακούμε άμεσες ή έμμεσες διηγήσεις της οικογένειας ή του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Πράγματι, βρισκόμαστε στη «ζώνη του λυκόφωτος», όπως την περιέγραψε ο διεθνώς αναγνωρισμένος ιστορικός Χομπσμπάουμ, που βρίσκεται ανάμεσα στη μνήμη και στην ιστορία και η αντίληψη που έχουμε για τη σημασία των γεγονότων του Πολυτεχνείου δεν είναι σίγουρα συναινετική. Οι φωνές που μεταξύ σοβαρού κι αστείου ζητούν «μια χούντα να τους σώσει» ή που αμφισβητούν ακόμη και τα ιστορικά τεκμηριωμένα γεγονότα του Πολυτεχνείου σίγουρα δεν πρέπει να περνούν απαρατήρητες. Αποτελούν σοβαρό πρόβλημα στη σύγχρονη δημοκρατία και στην υγιή πολιτικοποίησή μας. Σίγουρα η λύση δεν είναι οι βαρετές αναγνώσεις συγκεκριμένων ιστορικών στιγμών και διεκπεραιωτικές γιορτές στα σχολεία, αλλά ίσως η σύνδεση των συμβόλων και των γεγονότων με το σήμερα, δίνοντας έμφαση στην καθημερινή προσπάθειά μας για ουσιαστική δημοκρατία και σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Τζιόβας, “Η Ελλάδα απ’ τη Χούντα στην Κρίση”
Βούλγαρης, “Η μεταπολιτευτική Ελλάδα”
Παπαχελάς, “Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974”
Κωστής, “Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας”
Λιάκος, “Ο ελληνικός 20ος αιώνας”
